Onder de ‘vernislaag’ van adoptie gaat veel mis

Misstanden Het kabinet wil adoptie van kinderen uit het buitenland voorlopig stilleggen na een rapport over misstanden. „Er is een vraag naar kinderen. En dus moet er een aanbod worden gecreëerd.”

Auteurs Steven Derix

Sander Vlek is ongerust, en dat is te goed te horen aan de telefoon. „Er zitten kinderen te wachten op hun komst naar Nederland”, zegt de voorzitter van de Landelijke Vereniging van Adoptieouders (LAVA) op vrijdagmiddag. „En dan krijgen we ineens te horen dat we voorlopig moeten stoppen met alle adopties.”

Deze maandag presenteerde een commissie onder leiding van Tjibbe Joustra een onderzoek naar misstanden bij adoptie uit Bangladesh, Brazilië, Colombia, Indonesië en Sri Lanka in de jaren 1967-1998. Vrijdag lekten de conclusies al uit. De Commissie Onderzoek Interlandelijke Adoptie heeft bewijs gevonden voor grove misstanden, zoals kinderhandel, vervalsing van documenten en het onder valse voorwendselen overbrengen van kinderen naar Nederland. De commissie heeft ook achttien andere landen gescreend en daarbij signalen van dezelfde misstanden opgevangen, die zijn doorgegaan na 1998. De commissie-Joustra adviseert daarom adoptie uit het buitenland voorlopig stil te leggen. Het kabinet neemt die conclusie over.

De conclusies van de commissie-Joustra zijn hard, maar komen niet bepaald onverwacht. In de afgelopen jaren zijn steeds meer verhalen over misstanden rond adoptie naar buiten gekomen: over vervalste handtekeningen, over biologische moeders die worden gedwongen hun kind af te staan of over adoptieouders die worden voorgelogen dat hun adoptiekind wees is.

„Dergelijke verhalen waren al zo’n twintig jaar bekend”, zegt Simone Eun Mi, voorzitter van belangenvereniging United Adoptees International. „En daarbij gaat het niet om incidenten. Je ziet steeds dezelfde rode draad.” Zelf werd ze in de jaren tachtig door haar vader naar een Koreaans weeshuis gebracht. Haar moeder wist niet dat ze werd opgegeven voor adoptie.

Volgens Sander Vlek van LAVA is de procedure sinds het van kracht worden van het Haagse Adoptieverdrag in 1998 aanmerkelijk zorgvuldiger geworden. De leeftijd van kinderen ligt hoger. Bovendien gaat het voor een groot deel om kinderen met ‘speciale behoeften’, zoals een handicap of ontwikkelingsachterstand. „Ik heb de procedure van dichtbij meegemaakt en ik kan u verzekeren dat die heel zorgvuldig is.” Zijn twee zonen waren 3 en 5 toen ze werden geadopteerd en hebben jaren in een Zuid-Afrikaans weeshuis gewoond, vertelt Vlek. „Natuurlijk is het verschrikkelijk wat er in de jaren zeventig en tachtig is gebeurd. Maar dat is geen reden om nu met adoptie te stoppen.”

Sterke afname

Sinds eind jaren zestig zijn er ongeveer 40.000 geadopteerde kinderen naar Nederland gekomen, maar vooral de laatste jaren neemt het aantal sterk af. Kwamen er in 2005 nog 1.185 kinderen naar Nederland, in 2015 was dat aantal gedaald tot 304. Vanwege misstanden heeft Nederland de adoptie uit verschillende landen stilgelegd, zoals uit Congo, Oeganda, Cambodja en Guatemala. Sommige landen hebben zelf adopties stilgelegd, zoals Ethiopië.

Daarmee zijn de structurele problemen rond interlandelijke adoptie niet opgelost, vertelt Roelie Post. De voormalige ambtenaar bij de Europese Commissie stelde illegale adoptie vanuit Roemeense weeshuizen aan de kaak en onderzocht daarna de praktijken in andere landen. „Het is een rondtrekkend circus”, vertelt Post. „Als er ergens een land dichtgaat dan trekt het circus naar een ander land en begint het weer.” Volgens Post zitten er in het systeem van internationale adoptie perverse prikkels. „Er is een vraag naar kinderen. En dus moet er een aanbod worden gecreëerd.” Het gevolg is dat illegale praktijken steeds weer de kop opsteken, zegt Post: „Adoptie lijkt heel nobel. Maar als je het vernis ervan afkrabt, hou je handel in kinderen over.”

De commissie-Joustra onderschrijft deze lezing. „Factoren van ‘vraag en aanbod’ hebben geleid tot het ontstaan van een door financiële prikkels gedreven internationale ‘adoptiemarkt’”, zo schrijft de Commissie.

Het huidige systeem waarin wordt gewerkt met private bemiddelaars is fraudegevoelig: de tienduizenden euro’s die voor een adoptiekind worden betaald werken „corrumperend” in landen met een lage levenstandaard. Toezicht is lastig, want landen werken samen op basis van vertrouwen. „Het huidige systeem van interlandelijke adoptie met private elementen kan niet in stand blijven”, schrijft de Commissie. „De commissie heeft ernstige twijfels of het mogelijk is een realistisch publiekrechtelijk systeem te ontwerpen waarin de geconstateerde misstanden niet meer voorkomen.”

Alternatief?

Het kabinet wil het nog een keer proberen. In de komende maanden zal minister Dekker van Rechtsbescherming onderzoeken of er een „publiekrechtelijk alternatief” (dus zonder private adoptiebureaus) denkbaar is”, zo schrijft Dekker in een reactie op het rapport. Als daarmee „het risico op misstanden” niet kan worden weggenomen, dan zal „stoppen met interlandelijke adoptie serieus moeten worden overwogen.”