SP-Kamerlid Renske Leijten wil betere bescherming klokkenluiders, wetsvoorstel minister gaat niet ver genoeg

Auteur: Marlou Poncin

Klokkenluiders lopen nog altijd veel risico als ze een melding maken. Een nieuw wetsvoorstel van de minister van Binnenlandse Zaken moet daarbij helpen, maar volgens Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP) gaat dat niet ver genoeg.

In toeslagenaffaire bijvoorbeeld overwoog topjurist Sandra Palmen, om naar buiten te treden, maar durfde ze het uiteindelijk niet. Niet zo gek, want met andere klokkenluiders liep het eerder vaak slecht af. Palmen schreef in 2017 als jurist bij de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst al dat de fiscus "laakbaar" had gehandeld bij de stopzetting van de kinderopvangtoeslag. En dat ouders daardoor een compensatie verdienden.

Het probleem worden

In NOS Met het Oog op Morgen vertelde Palmen gisteravond dat duidelijk werd dat haar memo genegeerd zou worden, maar dat ze toch niet naar buiten durfde te treden.

"Dat doe je natuurlijk ook niet zo snel. Ik heb het wel even overwogen, maar dan zou ik zelf het probleem zijn geworden. Dan zou er in chocoladeletters in de krant hebben gestaan: 'Ambtenaar klapt uit de school'", zei ze gisteravond.

'Huidige wet is compromis'

Dat het vaak slecht afloopt met klokkenluiders is niet zo gek, zegt Renske Leijten van de SP. "Er is sinds 2016 een Huis voor Klokkenluiders, dat klokkenluiders mag ondersteunen. Maar ze kunnen eigenlijk nog niet echt opereren als een veilige haven." Dat komt omdat de wet volgens Leijten eigenlijk een compromis is. Voor het eerste voorstel van haar voorganger Ronald van Raak kon namelijk geen meerderheid gevonden worden.

Maar, de Europese Unie nam vorig jaar een nieuwe richtlijn aan waardoor ook de Nederlandse wet moet worden aangescherpt. De minister heeft een voorstel liggen. "Dat is een enorme verbetering, maar het is niet de grote stap die je wilt na zeker 15 jaar discussie."

Fonds en sancties

Volgens Leijten moeten er twee zaken worden toegevoegd. "Er moet een fonds komen wat juridische hulp betaalt en verleent. Zodat je niet in je eentje tegenover een vaak veel grotere organisatie komt te staan met meer middelen." En het Huis voor Klokkenluiders moet sancties kunnen opleggen als organisaties zich misdragen. "Je wil dat de drempel om een misstand te melden zo laag mogelijk komt te liggen. Je wil niet dat een klokkenluider gaat twijfelen of hij wel een melding moet doen."

Dat klokkenluiders zich nu vaak tot de pers moeten richten, vindt ze heel jammer. "Je wil uiteindelijk niet dat het zo ver komt dat het bij de pers terecht moet komen. Je doet niet je werk voor de media-aandacht. Als een klokkenluider zich dus tot de pers richt, dan is er iets goed mis."

Nieuwe bestuurscultuur

En dat Palmen besloot om dat niet te doen, begrijpt ze. "Er is een enorme angst, zeker onder rijksambtenaren om je te melden. Zelfs om met Kamerleden te spreken. Ik heb ook op de meest vreemde locaties moeten afspreken, omdat ambtenaren angst hadden als niet-loyaal te worden bestempeld. Dat hoort natuurlijk niet zo te zijn."

Met de amendementen, voor sancties vanuit het Huis en een fonds voor klokkenluiders die zich melden, hoopt ze dan ook dat de discussie na jaren eindelijk een oplossing biedt voor klokkenluiders. “Den Haag wil een andere bestuurscultuur. Dan is een onderdeel daarvan dit goed te regelen. We moeten ervoor zorgen dat klokkenluiders zich geen zorgen hoeven te hebben over het maken van een melding van een misstand.”