'Was dan ook niet met een blanke vrouw getrouwd'

'Was dan ook niet met een blanke vrouw getrouwd'

Na langdurig herstel in Zuid-Afrika keerde ze toch terug naar de plek des onheils. Daar runt ze nu, mede met steun uit Nederland, een weeshuis. ,,God heeft mij geroepen.''

CHIGUMULA - Het moet een nachtmerrie zijn geweest, 28 september 1996. Maar dan niet gedroomd. Dorpelingen uit Chigumula, een dorp in Zuid-Malawi, een stuk of vijftig, gewapend met stokken en messen, omsingelen het huis van Annie Chikwaza en haar echtgenoot. Haar man Lewis - geestelijke, parlementariër en succesvol zakenman - is niet thuis. Met een aantal van zijn kinderen is hij naar het politiebureau gegaan, om daar samen met hen een hoog opgelopen conflict te bezweren.

,,Van begin af aan waren de kinderen bang dat ik, die blanke vrouw, alleen maar uit was op de bezittingen van mijn man. Hún erfenis. Terwijl mijn man en ik al lang hadden afgesproken dat zijn kinderen het huis en de 25 hectare land zouden erven. Maar ze vertrouwden me niet'', zegt Annie Chikwaza (62), in de woonkamer van haar huis in country-style, met veel rood. Kapotgeslagen was het; ook Annie raakte gewond, maar ze is na de aanslag op haar leven helemaal opgeknapt.

,,Ze kwamen om twee uur 's middags. De dagen ervoor had ik al doodsbedreigingen gekregen. 's Morgens waren mijn man en ik nog naar het Nederlands consulaat in Limbe gegaan, hier vlakbij. De dag ervoor ben ik nog bij president Muluzi geweest. Maar ook de regering deed niks om me te beschermen. Er was toch nog niks gebeurd, zeiden ze.''

Toen Annie Chikwaza vanuit haar huis de meute zag aankomen, was het al te laat. De oudste dochter van haar man was boos opgestapt bij het verzoeningsgesprek op het politiebureau. ,,Ze had de dorpelingen tegen me opgehitst. Ik heb meteen alle deuren op slot gedaan en ben onder het bed gekropen.'' Annie Chikwawa gaf geen kik, ook niet toen haar man even later thuiskwam. ,,Ik wilde dat hij zo snel mogelijk weg ging. Ik was bang dat ze hem ook zouden aanvallen.''

Bestorming
In de veronderstelling dat zijn Annie niet meer thuis was, maakte Lewis Chikwaza dat hij wegkwam. ,,De meute viel kort daarna onze bewakers aan.'' Van een van hen ging het geweer af. Een zwangere vrouw werd dodelijk getroffen. ,,Toen begon de totale waanzin'', zegt Annie Chikwaza, opvallend rustig vertellend over de bestorming van haar huis, waar dolle dorpelingen haar uiteindelijk onder het bed vonden. ,,Ze hebben me aan mijn haar naar buiten getrokken. Ik ben gestenigd, geschopt, met panga's (kapmessen) gesneden.'' Annie Chikwaza toont de foto's die de kranten van haar hebben gemaakt in het ziekenhuis. De voorpagina's tonen een bont en blauw geslagen vrouw in een ziekenhuisbed. ,,Ze hebben me voor dood achtergelaten, buiten op het veld.'' De lynchpartij eindigde abrupt toen agenten te fiets bij het kapotgeslagen huis arriveerden. De meute vluchtte, verdween in de velden waar ze vandaan kwam. Niemand werd gearresteerd. Ook na de aanslag was er weinig steun voor Annie Chikwaza en haar man. ,,Een politievrouw zei tegen mijn man: 'Had dan een van ons getrouwd. Dan was dit nooit gebeurd'.''

Ze vertelt het gruwelverhaal afwisselend in het Engels en verwaterd Nederlands. De geboren Friezin, die tot haar veertiende in Burwerd en Dronrijp woonde en daarna Friesland verruilde voor Zaandam, woont al vier decennia in Afrika. Driekwart daarvan bracht ze door in Zuid-Afrika. Daar herstelde ze ook anderhalf jaar van de aanslag. Om vervolgens toch terug te keren naar het land waar ze bijna vermoord was.

Dikke knuffel
,,Ik herinner me nog dat ik in het ziekenhuis van Blantyre stond, hier vlakbij, met een baby'tje in mijn armen, stervend aan aids.'' Het was de start van een tweede leven. ,,De Heer zei tegen me, hier begin je.'' Ze laat de woorden even inwerken op haar bezoek. Dan staat ze op en beent kwiek naar buiten, naar haar vierwiel aangedreven terreinwagen. In hoog tempo rijdt ze over het terrein van Kondani's Children Village. Van de slaapzaaltjes met stapelbedden naar de klaslokalen, van de babycréche naar het speelveld. Overal begroeten de kinderen hun pleegmoeder uitbundig, met dikke knuffels.

Kondanani is voor Malawiaanse begrippen een ongekend luxe thuis voor wezen, waarvan het land er zovele telt: naar schatting één miljoen op een bevolking van twaalf miljoen. Aids is de grote boosdoener. Sinds Annie Chikwaza en haar man acht jaar geleden met Kondanani begonnen, zijn 110 kinderen overleden aan de gevolgen van aids. De 125 kinderen die Kondanani op dit moment bevolken, ogen gezond en vol levenslust. Alles is hier beter dan elders in Malawi.

De school haalt zijn leraren uit de Verenigde Staten, Europa en Australië. Annie Chikwaza heeft geen hoge pet op van het Malawiaanse onderwijs. ,,Kinderen leren er te weinig, de capaciteiten van leraren zijn ondermaats. Wij hanteren het Amerikaanse systeem. Kinderen leren hier hoe ze zelf kunnen leren. Weg van die eeuwige afhankelijkheid, het slaafse volgen, de slachtofferrol. Afrika is een bedelaar. Onze kinderen hebben geen idee wat het is om een bedelaar te zijn.''

Kondanani neemt alleen baby's op, maximaal zes maanden. Annie Chikwaza: ,,Die kunnen we nog helemaal zelf grootbrengen.'' In de meeste gevallen is de moeder tijdens of na de bevalling overleden. ,,In dit land is een kind zonder moeder een wees. De vader gaat er toch vandoor. Het kind is dan eigendom van de broer of broers van de moeder. Maar die kijken er vaak niet of amper naar om.''

De gemiddelde school in Malawi kan slechts dromen van de lesmiddelen van Kondonani. Werkschriftjes voor elk vak, die 600 kwacha ofwel drie euro per stuk kosten, een vermogen voor de 'dollar per dag' waarvan veel arme Malawianen in de dorpen moeten rondkomen. Er is gekleurd papier, klei om te boetseren, speelgoed. In de klaslokalen heeft elk kind zijn eigen werkhoekje.

Na de basisschool wacht de oudste kinderen, die nu acht jaar zijn, een vervolg op de eigen middelbare school. Kinderen met capaciteiten mogen hopen op studie aan een universiteit, zelfs in het buitenland. Het leven lacht de kinderen van Kondanani toe.

Een wrange constatering. Weeskinderen en toch beter af dan ze ooit waren geweest als hun ouders nog hadden geleefd. ,,Wezen zijn hier doorgaans een last. Wij proberen van diezelfde weeskinderen juist een aanwinst voor de samenleving te maken. Kinderen die, als ze volwassen zijn, het voortouw kunnen nemen. Leraren, artsen, ingenieurs. Zelfstandige individuen die voor zichzelf en anderen kunnen zorgen'', zegt Annie Chikwaza die droomt van een nieuwe elite, een generatie Malawianen die gedisciplineerd en ondernemend is - eigenschappen die ze mist in de doorsnee Malawiaan.

Tegelijkertijd leren de kinderen om te delen. Twee keer per week gaan ze naar de dorpen. ,,Dan voetballen ze met de kinderen daar en nemen ze speelgoed mee, waarvoor ze hier op Kondanani kunnen sparen.'' Ze toont het winkeltje van Kondanani: een grote kast vol kleurige hebbedingetjes, van autootjes tot stiften en poppen.

Sponsors
Kondanani haalt zijn inkomsten deels uit het buitenland, met donoren in onder meer Groot-Brittannië en Nederland. Maar Annie Chikwaza streeft er naar zo veel mogelijk de eigen broek op de houden. Dus is ze een paar maanden geleden begonnen met een eigen veestapel. Trots toont ze de koeien, konijnen, varkens en pluimvee, in nieuw gebouwde stallen.

,,Die zijn voor de Kerst'', wijst ze op de kalkoenen die nog geen weet hebben van hun culinaire hoofdrol tijdens de feestdagen. Kippen verkoopt Kondanani het hele jaar door. Elke zeven weken worden dertig piepkuikens vetgemest voor de slacht. ,,Dat doen we zelf'', knikt Annie Ckikwaza naar een bakstenen gebouwtje in aanbouw, het slachthuis. Inmiddels werken er 128 man op de boerderij. Verderop staat een nieuw gebouwde kas voor groenten en fruit. ,,Selderij. Vinden de expats (uitgezonden buitenlandse hulpverleners) lekker, maar het wordt hier nergens verbouwd.'' Shoprite, een grote Zuid-Afrikaanse supermarktketen, koopt Kondanani's selderij.

Bij de ingang van Kondanani's Children Village, stopt Annie Chikwaza bij haar jongste bedenksel, de Door of Hope, de 'deur van hoop'. Het is een metalen klep in een muur. Een dumpplaats waar mensen hun kind te vondeling kunnen leggen. Als de 'deur van hoop' straks klaar is, waarschuwt een sensor wanneer een kind te vondeling is gelegd.

Een noodgreep, een poging om de kindermoorden een halt toe te roepen. ,,Moeders die niet voor hun pasgeboren kind kunnen zorgen, gooien het in de dorpen in de pitlatrines.'' De kinderen sterven een lugubere dood in de wc's, een gat in de grond met een hutje er bovenop: de zuigelingen verdrinken letterlijk in de stront. De waarheid komt zelden aan het licht. Als een pitlatrine vol is, wordt verderop een nieuwe gegraven.

Madonna
Kondonani was onlangs nog het middelpunt van een rel. Kort nadat Madonna in oktober het eenjarige jongetje David Banda had meegenomen, kopten de media dat de popster terug zou komen voor 'Jessica Kondonani'. En dat terwijl het meisje al was toegezegd aan een Australisch stel. ,,Allemaal verzinsels. Madonna heeft hier nooit enige aandacht gegeven aan Jessica'', zegt Chikwaza, die tijdens de Madonna-hype in Nederland was. ,,Zodra ik terug was in Malawi, hebben we Jessica zo snel mogelijk overhandigd aan het Australische stel.''

Madonna's toernee langs weeshuizen in Malawi heeft in het land een heftige discussie ontketend over adoptie. Formeel staat adoptie alleen open voor mensen die minstens achttien maanden in Malawi hebben gewoond. Madonna's bliksembezoek duurde slechts een paar dagen. Rechters in de hoofdstad Lilongwe buigen zich nog steeds over de rechtmatigheid van de adoptie na protest van mensenrechtenorganisaties.

Annie Chikwaza had liever gezien dat de popster de regels had gevolgd. Maar ach, wie doet dat in Malawi? ,,Niemand houdt zich hier aan de regels. Er wordt wel degelijk geadopteerd, zonder dat adoptieouders hier een tijd komen wonen. Het Australische stel dat Jessica heeft gekregen heeft al vier andere kinderen van ons.'' Chikwaza probeert vooral aan het belang van het kind te denken. ,,Als ik hier een vondeling in huis heb die elders een beter thuis kan krijgen, dan ben ik daar blij om.''

Ze vindt het niet vreemd dat ze zich ontfermt over de wezen van een land waar ze bijna een wrede dood was gestorven. ,,Zo heb ik het nooit bekeken. Ik zie het als de wil van God. Mijn man had dit land nooit aan Kondanani kunnen geven, dan hadden zijn kinderen hem vermoord. Er móest iets gebeuren om dit allemaal te bewerkstelligen. Wat in 1996 is gebeurd heeft me alleen maar sterker gemaakt. Anders was ik dit weeshuis nooit begonnen. Ze wilden me vermoorden voor dit land.''

De kinderen van haar man hebben inmiddels al hun aanspraken op de gebouwen en landerijen verloren. Haar echtgenoot, die zeventien jaar ouder was, is vorig jaar overleden. Annie Chikwaza blijft niettemin, nog vele jaren als het aan haar ligt. Ze wil meemaken hoe de eerste kinderen slagen in het leven, gezinnen stichten. Onder het verleden heeft ze een streep gezet. Ze koestert geen wrok jegens de kinderen van haar man, ondanks de mislukte lynchpartij. ,,Ik heb het ze vergeven. De voldoening van vergeven is zó groot. Het heeft zo moeten zijn. God heeft mij geroepen.''


Meer informatie: www.kondanani.nl

http://www.nd.nl/document.aspx?document=nd_artikel&vorigDocument=&id=83328