Het adoptie-sprookje bestaat meestal niet

Door Roelie Post

Adoptie wordt nogal eens gezien als een sprookje. Kinderen zonder ouders, mensen met een kinderwens. Een win-winsituatie voor alle partijen en een uitgekomen droom, hoor je vaak. Helaas, zoals meestal liggen droom en werkelijkheid vaak mijlenver uit elkaar.

Automatisch gaan mijn gedachten terug naar het voorjaar van 2009. Ik maakte op dat moment een drie weken durende rondreis door Roemenië een Duits filmteam. De journalisten maakten er opnames voor de documentaire ‘Zoek een kind, betaal contant, de adoptielobby’. Een bevriend – niet Duits – teamlid gaf me destijds een boek dat hij net uit had. ‘The German Trauma’, geschreven door Gitta Sereny, over de vraag hoe mensen in Duitsland in het reine zijn gekomen met hun naziverleden.

Ontvoeren

Het idee dat ‘The German Trauma’ mijn gedachten even op iets anders zou richten was vergeefs. Al snel belandde ik bij het hoofdstuk over de Lebensborn-organisatie. Ik had daar wel eens van gehoord, maar niet tot in detail. Deel van dat naziproject was om arisch uitziende kinderen uit Oost-Europese landen te ontvoeren.

Het ging om ongeveer 250.000 kinderen. Deze jongens en meisjes werden in Duitse kindertehuizen ondergebracht om te ‘germaniseren’, en zijn daarna beland bij Duitse gezinnen. Ze kregen nieuwe Duitse voor- en achternamen en nieuwe geboorteregistraties. Hun nieuwe ouders werd veelal verteld dat het weeskinderen betrof.

Herenigen

Gitta Sereny was na de oorlog betrokken bij de pogingen van de vroegere, door de VS gestichte en later door de VN overgenomen Unrra, de voorganger van Unicef. Doel was de weggeroofde kinderen te herenigen met hun, voornamelijk, Poolse ouders. Dat waren zeer emotionele gebeurtenissen, waarbij soms de kinderen tegen hun wil bij hun Duitse ‘ouders’ moesten worden weggesleept. Je kunt je voorstellen hoe traumatisch dat moet zijn geweest voor alle betrokken partijen.

Nog steeds is dit hoofdstuk voor velen niet gesloten. Inmiddels tachtigjarigen zijn nog altijd op zoek naar hun ouders en strijden ervoor dat de Duitse regering hen erkend als formele slachtoffers van het naziregime. Wat daarbij niet helpt is dat de Lebensborn-organisatie gedurende de Neurenberg-processen niet schuldig is bevonden. De beweging werd bestempeld als een kinderbeschermingsinstituut. Volgens velen een schandelijke, juridische fout.

Napoleon

Nederland kende in het verleden geen adopties. Tijdens de overheersing door Napoleon Bonaparte was adopteren kortstondig toegestaan, maar daarna werd het snel weer verboden. Het verbreken van bloedbanden werd in die tijd gezien als in strijd zijnde met de openbare orde.

Na de Tweede Wereldoorlog werd adoptie beetje bij beetje ingevoerd in heel West-Europa. In Nederland gebeurde dat voornamelijk op aandringen van pleeggezinnen. Het ging daarbij om pleeggezinnen die joodse kinderen hadden opgenomen. Deze families wensten rechtszekerheid voor het geval de joodse ouders, overlevenden van de holocaust, hun kinderen terug zouden willen.

Ik begrijp dat voor deze kinderen het inderdaad soms, of vaak, beter was om in het pleeggezin te blijven. Wel met contact en respect voor hun ouders. Adoptie echter geeft het kind een nieuwe identiteit en het verbreekt daadwerkelijk de bloedband.

Invoering

De invoering van de Adoptiewet in 1956, op voorstel van de Federatie voor Instellingen voor Ongehuwde Moeders en Kind (FIOM) en International Social Services (ISS-NL), zorgde voor veel leed. Niet alleen kinderen uit de pleegzorg werden geadopteerd. Nee, vooral ongehuwde moeders werden het middelpunt.

Al eerder schreef ik een review over het boek van Eugenie Smits van Waesberghe waarin zij betrokkenen aan het woord laat. Over moeders die onder grote druk hun kinderen hebben ‘afgestaan’. Eenmaal volwassen gaan vele kinderen op zoek naar hun afstammingsgegevens en hun ouders. Bepaald geen makkelijke zoektocht, waarbij tal van hindernissen worden opgeworpen. Niet zelden gaat het om traumatische familiegeschiedenissen die hun sporen van generatie op generatie overdragen.

Twijfels

In 1954 waren er van verschillende kanten grote twijfels geuit over de noodzaak van een adoptiewet. Kinderrechters zagen in de onherroepelijkheid van adoptie een groot probleem. Het aannemen van de adoptiewet zou een stap terug zijn in de moderne wetgeving, omdat de wet voorbijging aan het belang van de bloedband en het weten van wie men afstamt. Echter, de politiek liet zich overreden door pressiegroepen die van mening waren dat de gezinsband belangrijker was dan bloedband.

Toen in de jaren zeventig het aanbod van kinderen voor nationale adoptie opdroogde, werd de aandacht verplaatst naar het buitenland. Hetzelfde patroon herhaalde zich. Er ontstond een vraaggestuurde markt waar kinderen wederom onder dwang of misleiding werden ‘afgestaan’ of op andere wijze van hun ouders werden ontnomen. Het sprookje van het weeskind, of het verlaten kind, niemands kind, bleek ook hier wederom zelden te bestaan.

Zestig jaar later worden de scherven nog steeds bij elkaar geveegd.

Onderzoek

Er is een lopend onderzoek naar binnenlandse adopties. Een onderzoek dat wordt geplaagd door belangenverstrengelingen en grote onduidelijkheid over de gang van zaken. Het verliep dus niet geheel naar tevredenheid van de mensen die het betreft.

Ook naar de buitenlandse adopties is onderzoek verricht. Ook hier werd door betrokkenen zorg uitgesproken over de procedure. Niettemin kwam de commissie-Joustra tot de snoeiharde conclusie dat het demissionaire kabinet de huidige praktijken meteen moet stoppen. Een definitief oordeel over interlandelijke adoptie is dan aan het volgende kabinet.

En dus viert de adoptielobby weer hoogtij. De adoptiebureaus en ‘wensouders’ zijn in vuur en vlam, bijgestaan door invloedrijke adviseurs.

Documentaire

Ik zou zeggen, bekijk ook de Duitse documentaire uit 2009 over de adoptielobby.

De filmploeg waarmee ik in 2009 in Roemenië was, is gelauwerd door ervaringen in oorlogsgebieden. Wat deze journalisten echter in Roemenië filmden, raakte hen hard. Jaren later hoorde ik dat tijdens een anti-traumadag voor journalisten sommigen van hen hadden aangegeven dat het filmen van de adoptie-documentaire trauma’s bij hen had veroorzaakt. Trauma’s van het aanschouwen van het diepe leed dat was veroorzaakt. Het diepe leed van moeders van die hun kinderen verloren aan de adoptie-industrie.