Vragen over adoptie van omgekomen, Hongaars meisje

Door Roelie Post

De adoptielobby is weer in volle gang. De ‘gezamenlijke vergunninghouders’, de adoptiebureaus, werpen de conclusies van de commissie-Joustra ver van zich af. Zoals bekend laten deze zogeheten vergunninghouders zich bijstaan door een invloedrijk lobbykantoor. Ik neem aan dat die aanpak deel uitmaakt van het advies. Ontkennen. Kreten als ‘fake nieuws’ en ‘flinterdunne bewijzen’ vliegen dan ook over tafel.

Ik durf te stellen dat de bewijzen waarop de commissie-Joustra zich heeft gebaseerd zeker geen nepnieuws waren. Evenmin waren ze flinterdun. Gedegen onderzoeksreportages van door de wol gewerfde journalisten lagen eraan ten grondslag. Gebaseerd of geadviseerd door Against Child Trafficking, de stichting tegen kinderhandel die is opgezet om mij een tijdje te parkeren. En om een zekere tegenmacht te organiseren tegen de adoptielobby zoals ik in mijn eerste columns op deze site beschreef.

Twijfels

De commissie-Joustra heeft geconcludeerd dat er inzake interlandelijke adopties geen sprake mag zijn van particuliere adoptiebureaus. Te fraudegevoelig. De commissie heeft eveneens sterke twijfels uitgesproken over de mogelijkheid interlandelijke adoptie vanuit de overheid te organiseren. Al in 2015 heeft een adviesbureau geconcludeerd dat deze optie het risico inhoudt dat de staat betrokken wordt bij kinderhandel.

Zo luid als de adoptiebureaus spreken wanneer ze in hun bestaansrecht worden bedreigd, zo stil zijn ze als misstanden aan het licht komen en hun imago negatief kan worden aangetast.

Twee maanden geleden kreeg ik een bericht van Arun Dohle van Against Child Trafficking (ACT): ‘Het meisje dat in Rotterdam thuis van een trap viel, ernstig gewond raakte en overal in het nieuws is, schijnt een kind te zijn dat uit Hongarije is geadopteerd. De politie doet onderzoek.’

Jeugdbescherming

Hongarije. Dat is een EU-lidstaat. Eind 2016 heeft de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming de Nederlandse overheid geadviseerd adopties uit EU-lidstaten per direct stop te zetten. EU-lidstaten worden geacht zélf voor hun kinderen adequate zorg te kunnen bieden. Als een land dat niet kan, dan vervult het de voorwaarden van respect voor democratie en rechtstaat niet. Ook werd door de raad gewezen op de negatieve gevolgen van interlandelijke adoptie op de lokale kinderbescherming.

Toenmalig staatssecretaris Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) en vervolgens minister Dekker (Rechtsbescherming), beiden VVD, legden dat advies volledig naast zich neer.

Gedachten

Het nieuws over het Hongaarse meisje brengt mijn gedachten terug naar 2020. De Nederlandse Adoptie Stichting (NAS) die bemiddelt bij adopties uit Hongarije, kondigt de aankomst van adoptiekinderen ook in die tijd al aan op Facebook. Ik herinner mij op dat account een meisje te hebben gezien van wie ik dacht dat ze me te oud leek voor een adoptie.

De wettelijke leeftijdsgrens ligt normaal gesproken op zes jaar, bij uitzonderingsgevallen geeft het ministerie van Veiligheid en Justitie soms toestemming om oudere kinderen te adopteren. Dit meisje leek twee, drie jaar ouder. Er was bovendien iets ongemakkelijks aan de foto en de tekst. In de aankondiging schreef de NAS dat de tijd die de adoptieouders met haar doorbrachten in Hongarije een uitdaging was geweest. Een uitdaging? Hoezo? Problemen met de rechtbank? Of verzette het meisje zich?

Problemen

Ik heb door mijn onderzoeken als ambtenaar bij de Europese Commissie gezien dat oudere kinderen niet zelden grote problemen ondervinden na adoptie en zich ook daartegen kunnen verzetten. De niet-probleemloze aanpassing en integratie, noemen ze dat.

Of dat ook in deze Rotterdamse zaak het geval is, weet ik niet. Maar ik denk aan Masho, het Ethiopische meisje uit de film ‘Mercy Mercy’, wier ouders ACT later bijstond. Of ik herinner me Amy in Denemarken, die door ACT werd geholpen terug te gaan naar Ethiopië. Ik zie bovendien weer die Spoorloos-uitzending voor me over Roemeense kinderen die niet konden aarden. Ook sta ik stil bij de vele, andere verhalen die tot me kwamen, vol van verdriet en ellende.

Buigzaam

De meeste adopties lopen uiteindelijke goed af. Mensen zijn sterk en buigzaam. Maar het VN-Kinderverdrag stelt niet voor niets dat adopties alleen mogen plaatsvinden als er geen andere optie is. Geen enkele mogelijheid om in Hongarije op te groeien? Het is nota bene een EU-land dat de laatste jaren zo’n vijftig miljoen euro aan EU-fondsen kreeg voor versterking van de kinderbescherming.

Ik nam een screenshot van het Facebookbericht over het net aangekomen meisje. Uit een soort voorgevoel?
Een paar weken geleden krijg ik de naam van het overleden meisje door. Het zal toch niet? Jawel, het slachtoffer in Rotterdam is het meisje dat ik op Facebook heb gezien, een foto die de NAS inmiddels uit haar tijdlijn heeft verwijderd. Het meisje was inderdaad ouder.

Ministerie

Diezelfde dag heb ik een kort telefoongesprek met een ambtenaar van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, over iets anders. Ik vraag op hij op de hoogte is van dit drama. Ik krijg een ontwijkend antwoord.

Een week later heb ik opnieuw een gesprek met hem en met nog een ambtenaar die verantwoordelijk is voor adopties. Wederom stel ik het aan de orde. Dit keer komt er bevestiging. Ja, ze zijn op de hoogte. Bij dit soort casuïstiek ‘wordt het protocol in werking gezet’. Bij doorvragen blijkt dat de inspectie het adoptiebureau om verslag zal vragen en naar aanleiding daarvan een rapport zal schrijven. Of dat rapport openbaar wordt, wordt niet echt duidelijk.

Contact

De volgende dag mail ik het Openbaar Ministerie met het verzoek om contact over deze zaak. Er wordt geantwoord dat er geen communicatie mogelijk is, omdat het een lopend onderzoek betreft. Ik had mijn expertise en ervaring graag ter beschiking gesteld. Want ik vind dat het OM in haar onderzoek ook andere belangrijke vragen dient te stellen. Wordt ook aan Hongaarse zijde nagegaan waarom het meisje daar niet kon blijven? Was ze in pleegzorg? Zijn haar biologische ouders uit de ouderlijke macht gezet? Zijn de biologische ouders op de hoogte van haar adoptie? En van haar overlijden?

De unaniem aangenomen motie-Omtzigt gaat over twee onlosmakelijk verbonden zaken: mijn klokkenluidersbrief en de huidige adoptieproblematiek in Roemenië. Omtzigt refereerde in de Tweede Kamer aan de zaak Sorina, een meisje dat met fysiek politiegeweld uit haar pleeggezin was weggerukt voor een adoptie. Voor mij voelt dit meisje als een soort Sorina. Ik hoop dat het niet zo blijkt te zijn.

Ontoelaatbaar

Ik hoop ook van harte dat het Openbaar Ministerie verder kijkt dan het ongeval dat dit meisje fataal werd. Er moet mijns inziens ook gekeken worden naar het systeem waarin dit kon gebeuren. Een systeem dat door de commissie-Joustra in een snoeihard rapport als ontoelaatbaar werd afgedaan.

Een adoptie die volgens de Raad van de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming sinds 2017 niet meer mogelijk had mogen zijn.

Een systeem waarbij de adoptie van dit meisje werd bemiddeld door een Nederlands adoptiebureau voor een bedrag dat tegen de 16.000 euro loopt.

Dat alles wordt toegestaan door een falende en wegkijkende overheid.

Parallelle

Het is een ingewikkelde discussie in de parallelle adoptiewereld. Parallel omdat er andere regels gelden dan in de normale wereld. Het Haagse Adoptieverdrag stelt namelijk andere voorwaarden aan interlandelijke adoptie dan het Internationale Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties doet.

Het Haagse verdrag verandert artikel 21b, in de zin dat het interlandelijke adoptie niet ziet als een mogelijke, maar niet noodzakelijke, laatste optie – als er ter lande geen enkele acceptabele wijze van verzorging en opvoeding mogelijk is. Het Haagse verdrag ziet twee opties: terug naar de ouders binnen een vastgestelde tijd of nationale adoptie – en dan interlandelijke adoptie. Dit systeem pasten de rijke landen dan toe voor de armere landen… Niet voor hun eigen kinderen voor wie pleegzorg, gezinsvervangende tehuizen en instellingen wel als adequate zorg worden gezien.

*Zie ook een nieuwsbericht over deze zaak: politie en justitie verzwegen dat het meisje overleed en doen al twee maanden onderzoek naar de toedracht van haar dood.

**Lees hier de vorige column van Roelie Post: ‘Het adoptie-sprookje bestaat meestal niet’.